مؤلف: صادق همایونی      

زبان: فارسی

نوع: تاریخی-هنری  

درجه‌‌ی اعتبار: نامعتبر      

مشخصات نشر: چاپ اوّل: شیراز، انتشارات نوید، 1368 (1410ق). 818 ص، وزیری. تصویر.

موضوع: بررسی تعزیه

توضیح:

مفصل‌‌ترین و مستندترین کتاب درباره‌ی تعزیه است که با استناد به ده‌‌ها کتاب و مقاله نوشته شده و گذشته از این، مستند به دیده‌ها و شنیده‌های نویسنده است که ده‌‌ها سال در مجالس تعزیه شرکت داشته است. محدوده‌ی تحقیق نویسنده ایران است و موضوع آن فقط تعزیه‌های امام حسین علیه‌السلام نیست، امّا اغلب مطالب کتاب به آن حضرت و یارانش اختصاص دارد. مطالب کتاب، تحلیلی و بیشتر توصیفی است و با دید مردم شناختی به تعزیه نگریسته شده است. نویسنده عهد‌ه‌دار ارزیابی صحّت و سقم تعزیه‌ها و خرافات و تحریفات در آن‌ها نشده و با دید اسلام شناختی به آن‌ها ننگریسته و محک نزده است. مثلاً در بحث «تجزیه و تحلیل تعزیه قاسم» (ص 675-688)، از همه چیز، جز مجعول بودن این تعزیه، سخن گفته شده و حتّی اشاره‌‌ای به آن نشده است.

کتاب حاضر در شش بخش تنظیم شده است. «تعزیه و تاریخ»، عنوان بخش اوّل کتاب است و در آن از مسائلی چون ریشه‌‌‌های نمایش در ایران پیش از اسلام سیر تطّور تعزیه، تکامل و انحطاط آن و نقش اشرافیّت در نابود کردن این هنر مذهبی و توده‌‌ای سخن رفته است. در بخش دوم با عنوان «سخنانی چند پیرامون تعزیه»، نخست از «ارکان و عناصر سازنده و پردازنده تعزیه» سخن گفته شده است؛ مانند شعر، نقّالی، سخنوری، موسیقی، عزاداری، پرد‌ه‌داری و... آن‌گاه به «ویژگی‌های تعزیه» اشاره شده است؛ از جمله پیوند تعزیه با اسطوره‌های مذهبی و قصص قرآن، نزدیکی با زندگی توده مردم، زبان ویژه و پیوند با اسطوره‌های تاریخی و فرهنگی ایران. عنوان بخش سوم کتاب «بررسی تعزیه‌ها» است و در آن به نظر بیگانگان و محقّقان کشور درباره تعزیه‌‌های ایرانی، منبع الهام سرایندگان تعزیه‌‌ها و تأثیر تعزیه در زبان محاوره پرداخته شده است. در این بخش، «فرهنگ اصطلاحات و اسامی در تعزیه‌ها» ارائه و توضیح داده شده است؛ مانند ابن زیاد، ابن سعد خوان، بیاض، پیشخوانی، چاووش‌خوانی، شام غریبان، مخالف خوان و نسخه گردان. بخش چهارم کتاب با عنوان «تعزیه‌ها و ترتیب و وسایل آن‌ها» آغاز می‌شود و در آن از مسائلی چون اسامی تعزیه‌ها، طریقه تعزیه‌خوانی، وسایل و ابزار‌ها و لباس‌‌های تعزیه و تعزیه‌خوان‌های بزرگ سخن رفته است. در این بخش از بیش از صد تعزیه نام برده شده است؛ از جمله تعزیه امیر تیمور، خروج مختار، شهادت قاسم، طفلان مسلم، علی اکبر، ورود به شام، ورود به کوفه و هفتاد و دو تن. «چند تعزیه»، عنوان بخش پنجم است و شامل متن تعزیه عبّاس- امام، امام رضا، حضرت معصومه، قانیا (شاه فرنگ)، علی اکبر، امام حسن و حر. در ششمین بخش کتاب متن تعزیه قاسم آمده و سپس به تجزیه و تحلیل آن پرداخته شده است. در لابلای کتاب ده‌‌ها تصویر از صحنه‌‌‌های تعزیه آمده و به ارزش کتاب افزوده است.

برای شناخت بیشتر این کتاب رجوع شود به: سیّد محمّد علی جمالزاده. «تعزیه در ایران». کلک. (شماره 11-12، بهمن و اسفند 1369). ص 241-249. هم‌چنین این مقاله در مجلّه تاریخ و فرهنگ معاصر (سال سوم، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 1373)، ص 257-263، چاپ شده است.

خلاصه‌ی مطالب:

مفصل‌‌ترین و مستندترین کتاب درباره تعزیه است که با استناد به ده‌‌ها کتاب و مقاله نوشته شده و گذشته از این، مستند به دیده‌ها و شنیده‌های نویسنده است که ده‌‌ها سال در مجالس تعزیه شرکت داشته است. محدوده‌ی تحقیق نویسنده ایران است و موضوع آن فقط تعزیه‌‌های امام حسین علیه‌السلام نیست، امّا اغلب مطالب کتاب به آن حضرت و یارانش اختصاص دارد. مطالب کتاب، تحلیلی و بیشتر توصیفی است و با دید مردم شناختی به تعزیه نگریسته شده است. نویسنده عهده‌دار ارزیابی صحّت و سقم تعزیه‌ها و خرافات و تحریفات در آن‌ها نشده و با دید اسلام شناختی به آن‌ها ننگریسته و محک نزده است.