نام کتاب: جلاء العیون

مؤلف: سیّد عبدالله شبّر

فوت مؤلف: 1242ق

زبان: عربی

نوع: تاریخی- روایی

درجه‌ی اعتبار: نیمه‌‌معتبر

مشخصات نشر: مقدّمه و تصحیح سید احمد حسینی. [قم]، مکتبۀ بصیرتی، بی‌تا، 350ص، وزیری.

موضوع: شخصیت‌‌نگاری بنی‌‌هاشم، واقعه‌نگاری وقایع مرتبط به قبل و بعد از عاشورا و پاسخ به برخی شبهات و ذکر معاجز.

توضیح:

پدیدآورنده کتاب، از فقها و محدّثان نامدار و در زمان خود به مجلسی ثانی مشهور بود. دوره کامل این کتاب سه جلد و مشتمل بر زندگی رسول خدا صلی الله علیه وآله و فاطمه زهرا سلام الله علیها و ائمه‌ی معصومین علیه‌السلام و جلد دوم آن ویژه امام حسین علیه‌السلام است. پدیدآورنده در آغاز جلد اوّل کتاب گفته که این کتاب ترجمه کتاب جلاء العیون علّامه محمّد باقر مجلسی (م 1110ق) است. وی ضمن ستایش از علاّمه مجلسی از این کتاب او با این عبارت یاد کرده است: «کتاب واف و تألیف شاف، بلا ایجاز مخلّ و لااطناب مملّ، علی طرز غریب و اسلوب عجیب و نظم لطیف و نمط شریف … قد الفّه من کتب متعدّدۀ و جمعه من مواضع متبدّدۀ» (ز1، ص5-6).

این ترجمه با اندکی تصرّفات و اضافات و ذکر منابع است، امّا آن‌قدر در اصل کتاب تصرّف نشده که تألیف مستقلی قلمداد شود. پس در واقع این کتاب تألیف علامه مجلسی و ترجمه علامه شبّر است و حدّاکثر این که می‌توان آن را تألیف مشترک مجلسی و شبّر دانست نه تألیف مستقل شبّر.

جلاء العیون کتابی است تاریخی- روایی که در آن تاریخ با احادیث ائمه‌ی معصومین علیه‌السلام توصیف شده و بیان کننده «نظر رایج» شیعه درباره امام حسین علیه‌السلام است. احادیث کتاب بدون سند آمده و فی الجمله معتبر است و اهمیت کتاب بدین لحاظ و نیز بدین اعتبار است که در بردارنده دیدگاه دو محدّث است.

کتاب حاضر مشتمل بر بیست و سه فصل است و در آن از این مسائل سخن رفته است: ولادت امام حسین علیه‌السلام و فضایل و مناقب و مکارم اخلاقی او، نصوص بر خلافت و امامت آن حضرت و پاره‌‌ای از معجزاتش، پاداش گریستن بر مصیبت آن حضرت و احادیث درباره شهادت او، رفتن آن حضرت به مکّه و فرستادن مسلم بن عقیل به کوفه، رفتن آن حضرت به کربلا و شهادت او و یارانش، رخداد‌های پس از شهادت آن حضرت و بازگشت اهل بیت به مدینه، رخداد‌های در نظام آفرینش پس از شهادت آن حضرت، علّت به تأخیر افتادن عذاب قاتلان آن حضرت و علّت این که امام زمان (عج) فرزندانِ قاتلانِ امام حسین علیه‌السلام را به قتل می‌رساند، قیام مختار، دست‌اندازی خلفا بر قبر آن حضرت، فرزندان و همسران آن حضرت.

در لابلای کتاب نکات قابل توجّهی یافت می‌شود که در ذیل به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

در جایی از کتاب گفته شده که تعداد لشکر مخالف در کربلا، بیست و دو هزار، بنا به قول مشهور و سی هزار بنا به حدیث امام صادق علیه‌السلام بود. (ص 172)

هم‌چنین از امام سجاد علیه‌السلام روایت شده که در کربلا سی هزار تن به امام یورش بردند و آنان گمان می‌کردند که از این امّت هستند و هر یک با ریختن خون او به خدا تقرّب می‌جستند: «یزعمون انّهم من هذه الامۀ کلّ یتقرب الی الله عزّوجلّ بدمه». (ص90)

به این پرسش که چرا امام حسین علیه‌السلام، با این‌که می‌دانست کشته می‌شود با خانواده‌اش به کربلا رفت، چند پاسخ داده شده است: اوّل این‌که آن حضرت به آن‌چه در ظاهر می‌گذشت مکلّف بود و باید دعوت کوفیان را اجابت می‌کرد و اتمام حجت می‌نمود. دوم این که اگر امام به کربلا هم نمی‌رفت باز کشته می‌شود و لذا آن حضرت کشته شدن باعزّت را انتخاب کرد. (ص220-222)

بنا به گزارش شیخ آقا بزرگ تهرانی در الذّریعۀ (ج5، ص125) سیّد عبدالله شبّر گزیده و گزیده‌ی گزیده‌ای از جلاء العیون فراهم کرده است. برای شناخت نسخه‌‌های خطّی و چاپی و گزیده‌‌ها و ترجمه‌های کتاب جلاء العیون مجلسی رجوع شود به: کتابشناسی مجلسی، علامه محمّد باقر بن محمّد تقی مجلسی. ص202-205.

خلاصه‌ی مطالب:

ولادت امام حسین علیه‌السلام و فضایل و مناقب و مکارم اخلاقی او، نصوص بر خلافت و امامت آن حضرت و پاره‌ای از معجزاتش، پاداش گریستن بر مصیبت آن حضرت و احادیث درباره شهادت او، رفتن آن حضرت به مکّه و فرستادن مسلم بن عقیل به کوفه، رفتن آن حضرت به کربلا و شهادت او و یارانش، رخداد‌های پس از شهادت آن حضرت و بازگشت اهل بیت به مدینه، رخداد‌های در نظام آفرینش پس از شهادت آن حضرت، علّت به تأخیر عذاب قاتلان آن حضرت، علّت قتلِ فرزندانِ قاتلانِ امام حسین علیه‌السلام توسط امام زمان (عج)، قیام مختار، دست‌اندازی خلفا بر قبر آن حضرت، فرزندان و همسران آن حضرت.